Ağaç
İnsanlar tasvir yaparken kendilerine yakın, inancıyla ilgili kurduğu motifleri kullanırlar. Bu nedenle Kayın ve Ardıç ağacı Eski Türklerde kutsaldır ve süslemelerinde de sık sık görürüz. Kamlar ayin yaparken yanlarında kayın ağacı bulundururlar ve bu ağacın 7 veya 9 budaklı olduğunu, tanrıyla aralarında merdiven olduğunu düşünürlerdi. Bu nedenle ağaç kutsaldır ve bezemelerde de kullanılmıştır.
Nar
İslamiyetten önce ilk meyveli ağaç olarak nar ağacı hayatımıza girmiştir. İslamla birlikte Kur’an da nardan bahsedilmesiyle dahada fazla kullanılmaya başlanılmıştır. Şekil olarak nar dünyayı, taneleri insanları, zarları ise ırkları simgelemiştir. Ebedi hayat ve kudretin sembolüdür. Nar, çok çekirdekli olmasıyla üreme-bolluk-bereket sembolü de olmuştur. Mevlevilikte ise mezar ayak taşlarında nar bezemesi görülmektedir.
Hatai
Üsluplaşmış çiçek süslemesi olan hatai Orta Asya’dan Uygur sanatçılarıyla birlikte gelmiştir. Genellikle kitap ve çini sanatında etkin olup tabiatta tam karşılığı bulunmamaktadır.
Palmet
Zafer alameti olarak bilinen palmet İslamiyetle birlikte yeni bir boyut kazanarak hurma ağacına dönüşmüştür. Türk sanatında bazen yalnız bazen de rumi ve lotusla birlikte kullanılmıştır. Ayrıca Helenistik ve Roma mimarlığında da görülmüştür.
Lale
Lale-Hilal-Allah kelimeleri Arapça da aynı harflerden oluştuğundan ebced hesabına göre aynı sayısal değeri taşımaktadır ve Allah kelamı hatırlattığından önemlidir. Osmanlı döneminde yaygın olarak kullanılan lale motifi bu dönemden önce kullanılmamıştır. Tabak, çini, zemin döşemeleri, minyatür, kitap süslemeleri, kılıç, buhurdan ve ebru sanatında yer alır.
Lotus
Nilüfer familyasının gösterişli, su bitkisidir. Nilüferin stilize edilmiş halidir. Hun pazırık halısında da görülen bu süsleme yıldızı ve dört yönü temsil etmektedir. Eski Türklerin ise 4 köşeli dünyaya inandıkları bilinmektedir. Lotus Budizm ile birlikte görülmeye başlanmıştır. Budanın doğuşunu temsil etmektedir. Buda heykelleri lotus kaide üzerine yapılır. Saflığı ve yeniden doğuşu temsil eder.
Gül
Gül kokusundan dolayı peygambere benzetilmektedir. Bazı süslemelerde gül bülbül ile birlikte kullanılmıştır. Ciltlerde ve kadın mezarlarında sıkça görülür.
Karanfil
Osmanlı döneminde yaygın olan karanfil Türk Sanatının her döneminde kullanılmıştır. Lale ile benzer anlamlar taşımaktadır. Çeşme alınlığı, çini, ebru, kumaş, seccade en çok kullanıldığı yerlerdir.
Nevruz
Nevruz çiçeğinin Nuh Tufanından bu yana anlamı vardır ve tüm Türk dünyasında aynı anlamı taşımaktadır. Kafkaslarda bekaretin sembolüdür. Ayrıca bolluk, bereket ve şifa sembolüdür. Yeniden doğuş, diriliş ve dik başlılığın simgesidir.
Rumi
Rumi süslemesinin Anadolu’ya ait anlamına gelir. Çerçeve, kenar süslemeleri, kemer köşelerinde, sarmaşık gibi kanat şeklinde yapılır. Bazı araştırmacılar rumi’nin üsluplaştırılmış hayvan süslemelerinin yaprağa dönüştürülmüş halidir demişlerdir. Sembolik bir anlamı yoktur.
Kaynakça: “Türk Kültürü ve Mitolojisi” Ders Notları
