Bugün parlak zekası ile dünyanın çevresini 2200 yıl önce ölçen adam Eratosthenes ile tanışacağız.
Hikayemize geçmeden önce biraz Eratosthenes’ten bahsedelim. Kendisi geography yani coğrafya kelimesini kullanan ilk kişidir, yani biz öyle biliyoruz. Ayrıca içeriğimile de bağlantılı olarak enlem ve boylam sistemini icat etmiştir. Biz kendisinin İ.Ö. 276 -yada İ.Ö. 273- yılında Libya’da Kirene’de doğduğunu biliyoruz ve İ.Ö. 194 yılında 82 yaşında İskenderiye’de ölmüştür. Kendisi dönemini için oldukça popüler olan Atina’ya gitti. Atina’da Kireneli Lysanias’den dil bilgisi, Sakız Adalı Ariston’dan Stoa felsefesi ve Arkesilaos’dan Platon Felsefesi alanlarında eğitim gördü. Kısaca kendisinden bahsettiğimize göre şimdi dünyanın çevresini nasıl hesapladığına geçelim.
Günümüzde Herşey Açık
Günümüzde elimizdeki teknolojilerle dünyanın çevresini ve benzer konuları çok çok rahat bir şekilde hesaplayabiliyoruz. Fakat günümüzden yaklaşık 2200 yıl önce ne roketleri vardı, ne de uyduları. Kullanabilecekleri en büyük güç zekalarıydı ve Eratosthenes zekasını çok iyi kullanan insanlardan birisiydi.
Bir Gün Bir Haber Duydu
Eratosthenes, ömrünün büyük bir bölümünü İskenderiye Kütüphanesi’nde geçerdi. Baş Kütüphanecilik görevine kadar yükseldi ki o günlerde İskenderiye Kütüphanesi en saygın bilim merkezlerinden birisiydi.
Eratosthenes bir gün, Mısır’ın güneyinde yer alan Siyene Şehrinde ilginç bir olay olduğunu öğrendi. Anlatılanlara göre her yıl 21 Haziran’da şehirde bulunan cisimlerin gölgelerinin görünmediğini duydu. Güneş bu tarihte tam tepeden vurduğu için gölge oluşmuyordu.
Kendisi bunu İskenderiye’de de denemek istedi ve 21 Haziran günü sokağa çıktı ve çubuğu dik açı ile toprağa sapladı. Fakat gölge orada duruyordu. Buradan yola çıkarak dünyanın düz olamayacağını düşündü. Eğer düz olsaydı İskenderiye’de de gölge oluşmamalıydı.
Eratosthenes İskenderiye’de oluşan gölgenin açısını 7°12′ olarak saptadı. Kafasında kurduğu denkleme göre şimdi elinde sadece iki şehir arasındaki mesefe eksikti. Hemen bir adam tuttu ve onu Mısır’ın güneyindeki Siyene’ye gönderdi. Bu adama, attığı adımları saymasını istedi. Adam geri geldiğinde şehirlerin arasındaki mesefa 800 kilometre olarak hesaplandı.
Yaptığı Hesaplama
Ölçtüğü 7°12′ derecelik açının 360 dereceye oranı ile 800 kilometrenin dünyanın çevre uzunluğuna eşit olacağını düşünerek. Yani basit bir denklem ile 360/7°12’=x/800 formülü ile dünyanın çevresini 39.690 kilometre olarak hesaplamıştı. Günümüzde en kesin yolla ölçebildiğimiz çevre uzunluğu ise 40.075 kilometredir.
Yani Eratosthenes 2200 yıl önce, elinde hiçbir teknolojik alet olmadan, dünyanın çevre uzunluğunu %1.5 civarında bir hata payı ile doğru saptamıştır.
