Daha önceki yazımızda paranın Anadolu’nun batısında Lydia krallığı döneminde M.Ö. 7 yy ortalarında darp edildiğini, gelişimini ve günümüze kadar olan sürecini anlatmıştık. Buradaki asıl konumuz sikkenin piyasaya sürülmesi alım gücü değerinden daha çok, bir olaya, şahsa veya bir yapıya ithafen bir kereye mahsus basılan nadir ve hatıra paralarıdır.
Tarihteki İlk Hatıra Para Ne Zaman Basıldı?
Hatıra para basımı normal para basımından sonra basılmış olup; bu paralar altın, gümüş ve nikel bakır vb. madenlerden darp edilmekteydi. Hatıra para basımı yeni bir olay değildir. Türkiye dahil günümüzde bir çok devlet hatıra para basmaktadır. Tarihin ilk hatıra parası Eski Yunanlar ile Persler arasında M.Ö. 479 yılındaki savaşta, Yunanların Persleri yenmesiyle zafer adına bastıkları paradır. Tabi burada yeni bir sikke basımı söz konusu değildir. Piyasada var olan gümüş sikkenin üstünde oynama ve değişiklikler yapılarak özel hatıra sikke basımı gerçekleşmiştir. Bu paralar sınırlı sayıda olup piyasaya sürülmüştür.
Hatıra para basımı Roma Cumhuriyet Dönemi’nde de görülmektedir. M.Ö. 61 yılında 1. Triumvirlik Döneminde, Pompeius’un zaferlerine ithafen altından sikke (Aureus) basılmıştır. Yine M.S. 14 yılında İmparator Augustus’un ölümü anısına çeşitli hatıra paraların basımı da gerçekleşmiştir.
Roma’da sikke basımı sınırların genişlemesi ile artmış ve çeşitlenmişti. Sikkeler önemli olayları, savaşları konu alarak halka aynı zamanda gazete hizmeti vermekteydi. Sikkeler üstünde küçük oynamalar ve değişiklikler yapılarak hatıra paralar da darp edilmiştir. Bu paralar arkeolojik kazılar sonucu da gün güzüne çıkarak o dönemler için nadir eserler olarak kabul edilir.
Bizans Dönemi’nde de hatıra para basımı devam etmiştir. Yalnız Bizans Dönemi’nde piyasa paralarının üstünde oynama ve ağırlığında değişiklik yapılarak hatıra parasına dönüştürmek yerine, direk hatıra para basılmıştır.Böylece özel baskılı hatıra paraları Costantinopolis (İstanbul) Darphanesinde hazırlanarak piyasaya sürülmüştür.
İstanbul’un fethiyle 1453 yılında Fatih Sultan Mehmet Han tarafından bu darphane Osmanlı hizmetine girerken aynı zamanda dünyanın en büyük darphanesi haline de geldi. Dünyanın yarısından fazlası bu darphaneden basılan paraları kullanarak alışverişini sağlayacaktı. Böylece Bizans’tan kalma Osmanlı darphanesinde sikke basımı kesintisiz devam etmiştir. Fakat hatıra para basımı Osmanlı’da 2. Mahmut Dönemi’ne (1808-1839) kadar basılmamıştır veya henüz ele geçmemiştir. 2 Mahmut ve sonraki padişahlar hatıra parası olarak bir yerden bir yere giderken özel seyahat paraları darp etmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti dönemine geldiğimizde ilk piyasa madeni paraları 1924 yılında darp edilmiştir. 1970 yılına kadar da hatıra paralarının darp edilmesi durmuştur. Bu tarihten sonra önemli kültür ve sanat etkinlikleri, uluslararası yarışmalar, devlet büyükleri, Türk sanatçıları ve sporcuları adına hatıra paralar darp edilmeye başlanmıştır.
Ülkemizde 1970 yılından itibaren hatıra para basımı dünya standartlarına uygun olarak darp edilmeye başlanmıştır. Günümüze kadar binlerce hatıra parası darp edilerek piyasaya sunulmuştur. Hatıra para basımı, koleksiyonculuğu teşvik ederek, koleksiyonculuğun gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Arkeolojik kazılarda ele geçen hatıra paraları ile Devletimiz eskiye ithafen ve güncel konulardan, olaylardan esinlenerek hatıra para basımını devam edecektir.
Türkiye Cumhuriyeti adına hatıra parasını basma görevini Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü yapmaktadır. Böylece ilk hatıra parası Türkiye Büyük Millet Meclisi 50. yılı anısına basılan para olmuştur.
Nadir olan her zaman kıymetlidir. Gün geçtikçe değerlenir. Bu yüzden bu paralara sahip olmak ayrıcalıktır. Hatıra paraları bizim zenginliğimiz milli servetimizdir.
Hatıra para basımından, para koleksiyoncuları ve ilgililer dışında pek çok kimsenin haberi olmamaktadır. Belli dönemlerde kurul toplanarak hangi hatıra parası basılacağı yönde karar alınıp, sınırlı sayıda basım gerçekleşmektedir.
Hatıra para basımı bir ülkenin aslında zenginliğinin de simgesidir. Bu konuda Türkiye Cumhuriyeti kendisinden önceki devletlere ve Anadolu üstünde yükselen yapıları da unutmayarak hatıra para basımını en iyi şekilde basıp piyasada yerini almaktadır.
Hatıra paralarının en önemli özelliği sınırlı sayıda basılmasıdır. Piyasadaki satış süresi ise genellikle iki yıl olur. Satılamayan hatıra paraları saklanmadan eritilerek başka hatıra para basımında kullanılmaktadır. Böylece hatıra paraları, nadir eserler olarak koleksiyoncular veya kişiler tarafından fiyatının kat kat üstünde tekrar piyasaya satışa sunulmaktadır.
