‘Müzeleri, kütüphaneleri ve her türlü akademiyi yıkarak ahlakçılık, feminizm ve her türlü oportünist ve işlevselci aptallıkla mücadele edeceklerini’ Avrupa’nın pek çok kentinde haykıran şair Marinetti (1876-1944), genç yaşında “Gelecek”ten ve değişimden söz ediyordu. Mısır’da doğan İtalyan şair, hukuk eğitimi almıştı fakat şiir sevdalısı olan annesinin de etkisiyle genç yaşta İtalyan ve Avrupa klasiklerini okumaya başlayınca sanata ve şiire yönelmeyi tercih eder. İtalya’da, Fransa’da ve İsviçre’de yaşamış olan ve bu ülkelerdeki Sanayi Devrimi sonrası yaşanan gelişmelere tanıklık eden Marinetti, İtalya’nın 19. yüzyıl boyunca Avrupa’nın diğer ülkelerindeki gelişmelere yetişememiş olmasına karşı duyduğu tepkiyle, sanat aracılığıyla İtalya’nın geleceğini değiştirmeyi hedefler.
20 Şubat 1909 tarihinde Fransa’nın en ünlü gazetelerinden olan Le Figaro’nun ilk sayfasında yayımlanan “Fütürizm Manifestosu” ile Marinetti, öncülüğünü yaptığı Fütürizm hareketinin hayata geçirilmesini sağlamıştır. Önceleri bu harekete “Elektrik” veya “Dinamizm” gibi isimler vermeyi düşünse de sonunda “Fütürizm”de karar kılmış ve bu sayede ilk kez bir sanat akımı kendi adını kendi belirlemiştir.
Marinetti manifestosunda, genç İtalyan sanatçılara bir işbirliği çağrısında bulunur: İtalya’yı geçmişiyle olan bağlarından koparıp ileriye doğru götürmekten bahsederek Fütürizm’in İtalya’nın geleceği olduğunu vurgular. O güne kadar ki en radikal akımlardan biri olan Fütürizm, yalnızca bir sanat hareketi olarak kalmayacaktır. Genç sanatçıların katılımı ve imzaladıkları manifestolarla akım, biçimsel bir ifadeye kavuşmuştur. Bu akımda şairler, ressamlar, heykeltıraşlar ve kendini Fütürizme yakın hisseden çok sayıda kişi manifesto yazımına katkıda bulunmuştur.
Marinetti’nin ifadesiyle: “Fütürizmin ilkesi, büyük bilimsel keşiflerin yarattığı etki altındaki insan duyarlığını tepeden tırnağa yenileştirmektir.” Hızın dünyayı küçülttüğünü öne sürüp bir “Yeni dünya duygusu”ndan söz eder Fütüristler. İnsanların ev duygusunu, coğrafi bölge duygusunu, anakara duygusunu art arda edindiklerini fakat bugün ‘dünya duygusu’na sahip oldukları için atalarının yaptıklarını bilmeleri gerekmediğini ama tüm çağdaşlarının yaptıklarını bilme gereksinimi duyduklarını, bu sebeple geçmişle bağlarını koparmalarının önemini vurgularlar.
Marinetti’nin savaş muhabiri olarak katıldığı I.Balkan Savaşı (1912) esnasındaki Edirne Kuşatması üzerine. “Zang Tumb Tumb”, topların, bombaların ve patlamaların yer aldığı mekanik bir savaşı anımsatan seslerdir.
“Ben, fütüristleri, günümüze kadar bütün şairlerin veriminin büyük bir bölümünü oluşturan bütün tarihsel eski püsküyü ve romantik pılı pırtıyı, çiçekli yapraklı süsleri, hurma dallarını, haleleri, kıymetli çerçeveleri, papaz ayin atkılarını, pelerinleri kepazeye çevirmeleri için yüreklendiriyorum.” diyen Marinetti buna karşılık, çok hızlı, hoyrat, şiddetli, dolaysız bir lirizmi; buram buram yaşam kokan ve kitabilikle hiçbir ilintisi olmayan telegrafsal bir lirizmi savunur.
Fütürizmin, teknolojiye, hıza, dinamizme yönelik ilgisini biçimsel düzeyde yepyeni bir görsel anlayışa değil, kentsel ve endüstriyel temalara, uçak, araba, tren gibi hareketli konulara yansıttıkları görülür. Hareketin her anının görüntülendiği “devinim” konulu fotoğraflarla ise görsel temsili terk etmedikleri ortadadır. Akımdaki farklı sanatçıların, manifestolarında yazdıklarını resimlerine aktarma çabası göze çarpmaktadır. Işık, enerji, hareket, ses gibi olguları aynı yüzeyde, iç içe geçen renk ve biçim alanları halinde bölerek betimledikleri görülmektedir. Boccioni, 1911 tarihli “Ruh Halleri- Ayrılanlar, Gidenler, Kalanlar” isimli triptiğinde “farklı ruh hallerini eş zamanlı olarak sanat yapıtına yansıtabilme” çabası içindedir. Diğer Fütüristler de yapıtlarına ritm, dinamizm, eş zamanlı hareket gibi isimler seçerek aynı kaygıyı gütmektedir. Hareket halindeki nesnelerin dinamizmini yansıtma çabası, heykellere de yansımış fakat Fütürizm resim ve heykelle sınırlı kalmamış, sahnede sergilenen ama zaman zaman izleyicinin aktif katılımını da içeren performanslar da gerçekleştirilmiştir.
İtalya’da Fütürizm, akımın sanatçılarının bazılarının I.Dünya Savaşı’nda ölmesiyle, kimilerinin de farklı akımlara yönelmesiyle etkisini yitirmiş, belki de sonunu getirmiştir. 1909 yılında yayımladığı manifestosu vatanseverlik ve militarizm kokan Marinetti, 1915 yılında İtalyan ordusuna katılmış ve başarı madalyası almış, ardından 1918 yılında Fütürist Politika Partisi’ni kurmuştur. Mussolini ile yakınlaşması Fütürist hareketin faşizmle ilişkilendirilmesine ve faşizmin resmi sanatı olarak algılanmasına sebep olmuştur.
Fütürizm Manifestosu’nun maddelerinde yer alan iddialı cümlelerden bazıları:
(…)
“Cesaret, cüret ve başkaldırı, şiirimizin temel nitelikleri olacaktır.”
“Mücadele yoksa güzellik de yoktur. Saldırgan olmayan hiçbir yapıt, başyapıt mertebesine yükselemez.”
“Savaşı, dünyanın tek temizlik olanağı olan savaşı, militarizmi, vatanseverliği, özgürlük savaşçılarının yıkıcı eylemlerini ve ölmeye değer güzel idealleri yücelten bizler, kadınları hor görürüz.”
“Şiddetli başkaldırımızı dile getiren bu manifestoyu İtalya’dan dünyaya duyururuz. Bununla birlikte bir, bugün, Fütürizmi kurduğumuzu ilan ediyor, topraklarımızı, profesörlerin, arkeologların, ciceroni’lerin ve antika uzmanlarının kokuşmuş kangreninden kurtarmayı istiyoruz. İtalya artık elden düşmeleri pazarlamaktan kurtulmalı. İtalya’yı onu mezarlıklar gibi kaplayan sayısız müzeden kurtarmak istiyoruz.
Müzeler: mezarlıklar!”
Fütürizm, I.Dünya Savaşı’nın ardından gücünü yitirmemiş olsaydı, İtalyan Faşizmi’nin kurucusu olan Mussolini, 1945 yılında Albay rütbeli komünist bir partizan tarafından vurularak öldürülmeseydi ve rejim başarılı olsaydı, Marinetti’nin de çabalarıyla belki de İtalya’yı tüm geçmişinden koparacaktı, kim bilir?
Kaynakça:
20. Yüzyıl Batı Sanatında Akımlar,Ahu Antmen, Sel Yayıncılık, 2017.
Modernizmin Serüveni, Haz.Enis Batur, Sel Yayıncılık, 2015.
Le Blog de Gallica, Le Figaro.
Britannica, Filippo Tommaso Marinetti.
Museum of Modern Art (MoMA), Filippo Tommaso Marinetti.
“Fütürizm”, Levent Şentürk, Mimarlık & Dekorasyon, S.167, ss. 56-60, 2007.
